Er is geen kunstwerk dat voor mij het gevoel van de renaissance zo zuiver weergeeft als het schilderij ‘Madonna met het Kind en
engelen’ van Filippo Lippi. Toen ik voor het eerst oog in oog stond met dit
schilderij, tijdens een stralende voorjaarsvakantie in Florence, maakte het diepe indruk op me.
Lippi schilderde het in 1465. Hij was in zijn tijd beroemd
om de grazia van zijn schilderijen. En inderdaad is dit schilderij zeer elegant, maar vooral heel bróós. Er spreekt iets uit van een
voorzichtig begin, een nieuw tijdperk
dat zorgvuldig en met een zekere melancholie kan worden betreden. In mijn ogen was de renaissance ook een nieuw tijdperk voor de mensheid.
De beeldschone Madonna is waarschijnlijk gemodelleerd naar
de geliefde van de schilder, de kloosterlinge Lucrezia Buti. Filippo Lippi was
zelf een dominikaner monnik en was op voorspraak van zijn mecenas Cosimo de
Medici ontslagen van zijn kloostergelofte om te kunnen trouwen met zijn
geliefde. Hij had al twee kinderen bij haar, want hij leefde in zonde nadat
hij haar uit het klooster had ontvoerd. Mogelijk is het engeltje dat de
toeschouwer zo guitig aankijkt hun zoon, Filippino Lippi. Ook hij zal zich ontwikkelen
tot een succesvol schilder.
Wat dit schilderij zo sprekend maakt is het licht-donker contrast. Het hoofd van de Madonna bevindt zich net onder de horizon en tegen het donkere landschap stralen haar gelaat en haar hals een teer (ochtend-)licht uit. Boven haar hoofd zweeft een aureool, ragfijn zodat het ons niet het uitzicht beneemt op het hemelsblauwe meer achter haar en de betoverende voorjaarslucht.
De Madonna kijkt niet naar het Kind, dat - ongebruikelijk voor die tijd - niet op haar schoot zit. Ze staat als het ware buiten de drukte van kinderen en engelen. Haar blik is introvert, ernstig, maar niet zwaar. Ze zit voor een deuropening - op een drempel - met achter zich het weidse landschap, verlopend van donker naar licht.
De Madonna kijkt niet naar het Kind, dat - ongebruikelijk voor die tijd - niet op haar schoot zit. Ze staat als het ware buiten de drukte van kinderen en engelen. Haar blik is introvert, ernstig, maar niet zwaar. Ze zit voor een deuropening - op een drempel - met achter zich het weidse landschap, verlopend van donker naar licht.
Lippi was een leerling en bewonderaar van Masaccio, de ‘ontdekker’ van het perspectief (zie mijn blog ‘Gekke Henkie’).
Maar typisch voor Lippi is de elegantie, de lichtheid van zijn figuren en zijn
precieze lijnvoering. Behoedzaam, bijna aarzelend plaatst hij de figuren in hun omgeving. Zijn leerling Sandro Botticelli heeft die elegante stijl verder uitgewerkt tot een schitterende, maar in mijn ogen cerebrale vormentaal die design-achtig aandoet. Botticelli’s ‘Geboorte van Venus’ is nog steeds
wereldberoemd en werd vele malen gekopieerd en geparafraseerd door kunstenaars
en commerciële vormgevers.
Bij Lippi klinkt door alle stijlmiddelen heen de weemoed van een nieuw begin: wat staat er te gebeuren? Deze Lippina duikt niet halsoverkop in een nieuw avontuur, maar ze bezint zich op … ja op wat? Op het moment dat ze de drempel zal overschrijden en die stralende toekomst zal betreden.
P.S. Als onderdeel van de sollicitatieprocedure voor de functie van rondleider bij het Mauritshuis heb ik een online presentatie op mijn Youtube-kanaal gezet. Hij gaat over de taal van de handen bij Rembrandt.
Bij Lippi klinkt door alle stijlmiddelen heen de weemoed van een nieuw begin: wat staat er te gebeuren? Deze Lippina duikt niet halsoverkop in een nieuw avontuur, maar ze bezint zich op … ja op wat? Op het moment dat ze de drempel zal overschrijden en die stralende toekomst zal betreden.
P.S. Als onderdeel van de sollicitatieprocedure voor de functie van rondleider bij het Mauritshuis heb ik een online presentatie op mijn Youtube-kanaal gezet. Hij gaat over de taal van de handen bij Rembrandt.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten