WATERWACHTERS

Vlak voordat de trein vanuit Amsterdam Utrecht binnenrijdt, kruist hij het Amsterdam-Rijnkanaal. Passagiers zijn vaak al bezig met hun overstap (“Denkt u bij het verlaten van de trein aan uw persoonlijke eigendommen.”), maar wie aan de rechterzijde uit het raam kijkt wordt getrakteerd op een van de boeiendste moderne kunstwerken die ik ken: de Waterwerken van Ruud Kuijer.

Hier, waar water- en spoorweg elkaar kruisen, staan langs de kade zeven enorme betonnen sculpturen. Elke sculptuur bestaat uit abstracte gestapelde vormen die open structuren vormen, de ene sculptuur wat meer horizontaal georiënteerd, de andere wat meer in de hoogte. Samen vormen ze een schitterende reeks van zeven wachters langs het kanaal.

In elke weersgesteldheid stáán ze daar. De ochtendzon belicht ze vanaf de stadskant en elk onderdeel weerkaatst het licht op een andere manier. Bij mist of druilerig weer leiden ze het oog als geheimzinnige witte bakens vanaf de spoorbrug langs het water. ’s Avonds worden de Waterwerken van onderaf belicht, waardoor een grillig patroon van de slagschaduwen en helwitte vlakken ontstaat.

Grote containerboten en vrachtschepen varen voor de werken langs. Het gelijkmatige opstomen van de boten heeft iets onverstoorbaars dat goed past bij de monumentale beelden. Twaalf jaar heeft Ruud Kuijer over deze reeks gedaan, steeds dichter naar de spoorbrug toewerkend. Hij heeft gezocht naar samenhang van de beelden met hun omgeving en daar is hij naar mijn mening zeer goed in geslaagd. Opvallend is dat op internet bijna geen beeld te vinden is van de Waterwerken zoals die vanaf de spoorbrug zijn te zien.

En juist vanuit de binnenrijdende trein gezien hebben de werken een speciaal effect. Voordat de trein de brug bereikt, passeert hij eerst een standaard bedrijventerrein. Zonder erg is het weiland overgegaan in een gebied met grote, dichte, vierkante loodsen. Als de trein hoger op het talud klimt, in de aanloop naar de brug, verandert het terrein in een mistroostig mijnlandschap met grote, grauwe bergen aarde en gruis. Over een aantal van die kunstmatige heuvels slingert een cross-parcours.

Dichter bij de brug komt er iets meer ordening in het landschap; de bergen bestaan uit grotere brokken puin en daartussen staan loodsen in een onverzettelijk kobaltblauw. Ook barakken, silo’s, vrachtauto’s en opleggers in gestroomlijnde vormen duiken kobaltblauw op tussen de grillige bergen. Dan, als beneden strak in het gelid geparkeerde personenauto’s verschijnen, dondert de trein de brug op en daar strekt zich het water uit met de zeven Waterwerken in een prachtig ritme langs de kade.

De woeste steenhopen veranderen in strak vormgegeven kunstwerken. Hier begint de stad.