OPAAL

In dit weelderige voorjaar moet ik vaak denken aan het prachtige gedicht van Ida Gerhardt, dat al jaren aan de muur hangt op een oud kalenderblad met een afbeelding van een schilderij van Jan Voerman:

Herkenning

't Wordt voorjaar langs de IJssel bij Veecaten.
Wolken en licht, in wisselende staten,
scheppen een Voerman: een opalen zwerk
dat hemels is en Hollands bovenmate.

Het is bijzonder dat dit gedicht ‘Herkenning’ heet en niet ‘Voorjaar’. Het gaat om de herkenning van de sfeer, de breking van het licht, het openbreken van de lente. Je herkent de lucht, de wolken, wit en grijs en dicht, en de ijle sluier wit die voor het blauw hangt. Hollandse luchten, die door IJsselschilder Jan Voerman vaak zo dramatisch en toch verstild zijn weergegeven.

Dichteres Ida Gerhardt heeft in haar werk het IJssellandschap en het ‘Hollandse licht’ veelvuldig bezongen. Het mooiste woord dat ze in dit gedicht gebruikt voor de lucht is ‘opaal’. Een opalen zwerk, een melkachtig witte hemel. Melkachtig, dus niet kalkachtig, maar wit met een diepte van blauw.

Opaal is een edelsteen die allerlei kleuren kan vertonen, afhankelijk van de breking van het licht. Als klank, met die O, P en A achter elkaar, springt het woord open en dijt het langzaam uit in de L. Gerhardt koestert het woord en plaatst het heel zorgvuldig in dit gedicht.

In een ander gedicht beschrijft ze hoe een woord ‘te vondeling’ wordt gelegd bij haar en hoe zij er dan voor moet zorgen:

Biografisch I

De taal slaapt in een syllabe
en zoekt moedergrond om te aarden.

Vijf jaren oud is genoeg.
Toen mijn vader, die ik het vroeg,

mij zeide: 'dat is een grondel',
- en ik zàg hem, zwart in de sloot -

legde hij het woord in mij te vondeling,
open en bloot.

Waarvoor ik moest zorgen,
met mijn leven moest borgen:

totaan mijn dood.

Een grondel is een zoetwatervisje. Maar de strekking van het gedicht is dat woorden aan je toevertrouwd kunnen worden en dat je ze vervolgens moet koesteren en goed tot hun recht moet laten komen. Dat geldt wat mij betreft voor iedereen, maar alleen een dichteres als Ida Gerhardt kan het zo fenomenaal benoemen én toepassen.