NAAMVAL

Het moderne Nederlands heeft geen naamvallensysteem meer, maar toch zou ik te dezen even willen stilstaan bij een speciaal aspect van naamvallen. Ze geven voor mijn gevoel op een compacte manier bewegingen weer. Er beweegt altijd iets bij het gebruik van naamvallen. In modern Nederlands heb je vaak veel meer woorden nodig om die bewegingen aan te duiden.

Bijvoorbeeld ‘dientengevolge’; als gevolg van het voorgaande. Mooi, hoe ‘dientengevolge’  in één woord die voortgang vat. Uwerzijds, onzes inziens; van uw kant of volgens ons. Wat verder ter tafel komt; het moet nog komen, dus het is nog een verrassing. Ter ziele; een prachtige uitdrukking voor iets dat is heengegaan.

Het Duits kent natuurlijk nog wel de naamvallen. Deswegen is de studie Duits niet erg populair onder Nederlandse jongeren, hoewel daar een kentering in lijkt te komen nu de Duitse economie het zo goed doet.

Een van de mooiste voorbeelden van de compacte beweging die naamvallen in een zin veroorzaken las ik in een gedicht van Wilhelm Busch, de 19de-eeuwse Duitse dichter, cartoonist en tekenaar. Hij wordt wel de Urvater des modernen Comics genoemd. In uiterst vormvaste, satirische gedichtjes, vergezeld van verrassend moderne tekeningen, nam hij de gezapigheid van de brave burgerij op de hak.

Het gedicht Gestörtes Duett gaat over een ouder echtpaar dat zich ergert aan het nachtelijk gejammer van katten en besluit ze te verjagen. Ze lopen in de val van hun kleinburgerlijke woede: vader valt van de trap en moeder giet de waskom over hem leeg. 

Melodisch sangen Katz und Kater
Ihr zärtlich Lied des Abends spät.
Den Stock ergreift des Hauses Vater,
Die Mutter nimmt das Waschgerät.

Die sanften Liebestöne schwiegen;
Es zischt und kracht im Treppenhaus.
Der Vater purzelt von der Stiegen,
Die Mutter gießt die Schale aus.

De gouden zin uit dit gedicht, die dankzij zijn naamvallen ook perfect in het metrum past, is ‘Den Stock ergreift des Hauses Vater’. Den Stock (Akkusativ) staat aan het begin van de zin; het is het wapen waarmee de heer des huizes de katten mores gaat leren. In blinde woede grijpt hij zijn stok, moeder de vrouw pakt de waskom (met vuil water) en daar gaan ze; op oorlogspad tegen het kattengejammer.

Wat een mooie beweging moet je maken, van de stok naar de knuist van de vader van het huis waar de katten voor zitten te zingen. Busch is een meester in het schetsen van dit soort komische situaties door het efficiënt inzetten van naamvallen. Hiermee roept hij in slechts een paar woorden een hele wereld op én past hij een van de basisprincipes toe van light verse: het strakke metrum werkt humoristisch.