DUITS PLAT

De taalverwantschappen tussen Duits plat en Nederlands plat zijn verrassend, merk ik nu ik op het Oostzee-eiland Rügen ben. Overal kom ik Platt tegen dat me aangenaam bekend in de oren klinkt. "Wi snacken (= praten) platt und eten platt", zeggen ze hier.

In het piepkleine dorpje waar ik verblijf, heeft een van de straatjes de grappige naam Kiekut. Je hebt er inderdaad een mooi uitzicht over de daken van het dorp heen op de Tromper Wiek, de wijde baai met in de verte de krijtrotsen van Kap Arkona.

Een dorpje even verderop heet Nipmerow. Dat spreek je uit als Nipp'm roo. In de bus die acht keer per dag een rondje over het eiland maakt, staat abusievelijk op de display Nimperow. Dat rolt weliswaar makkelijker door je mond, maar het geeft toch een heel ander gevoel dan het met een Gronings knauwtje uitgesproken Nipmerow.

Het eiland is door een lange dam verbonden met het vasteland. Daar ligt Stralsund, een oude Hanzestad. Van oudsher handelspartner van Nederlandse Hanzesteden als Deventer, Kampen en Zwolle.
In de eerbiedwaardige Nikolaikirche is een van de bezienswaardigheden het Gestühl der Krämer (de kerkbanken van de kooplieden) uit 1611. In het houtsnijwerk is, naast de evangelisten en vrouwenfiguren die de deugden verbeelden, ook een stevige man te zien met een grote knuppel over zijn schouder. Het onderschrift bij deze figuur luidt:
"Dat keen Kramer ist
de blief Da Bute(n)
oder ick schla em up
de Schnuten"
Zo bouw je, door duidelijke taal te spreken, een handelsimperium.

DUITS

Op mijn oproep aan lezers dezes om hun favoriete woord te laten horen, kwam een Duitstalige vriend met gebärfreudiges Becken. Niet meteen een fraai bewegend woord, maar wel een buitengewoon plastisch Duits woord waarmee brede heupen worden aangeduid. Een bekken dat zich verheugt te kunnen baren. Niet meer en niet minder. In het Duits streef je ernaar zo nauwkeurig mogelijk te beschrijven wat je wilt zeggen.

Die nauwkeurigheid is heel prettig. Ik moet vaak even voor zo’n woord gaan zitten om de betekenis helemaal te kunnen vatten, maar het is een goede oefening voor mijn taalgevoel. Zo heet het vilten antislipkleed dat als ondergrond dient voor een puzzel: Rutschhemmender Filzteppich mit Puzzle-Markierungen. Het is niet grappig en toch erg leuk.

Ook de uitspraak van het Duits vergt zorgvuldigheid. Filz, Pfirsich, Frau Münchgstettner (uit de film ‘Bagdad Café’); dit soort woorden dwingt mij als Nederlander, overspoeld met Anglofone klanken, tot oplettendheid bij het uitspreken. Je komt in uithoeken van je mond die je normaal gesproken niet vaak gebruikt. Danke schön.

In de communicatie laten Duitsers ook niet graag iets aan het toeval over. Bij het binnenrijden van stations wordt in de ICE’s altijd omgeroepen aan welke zijde de Ausstieg is. Op de perronrand zelf is in kleurvlakken aangegeven waar de portieren van de trein zich zullen bevinden. Het sociale verkeer wordt zo tot in de puntjes geregeld.

Toch is Duits natuurlijk ook dé taal van de Romantiek, waarin Sturm und Drang door het gemoed razen. Gemoedstoestanden die weerspiegeld worden in de natuur en vice versa. In Nederland verstaat men onder romantiek vaak de Hollywood-etiquette van een huwelijksaanzoek doen op je knieën en samen in bad bij kaarslicht, maar de oorspronkelijke Duitse Romantiek was verontrustend en eindigde in de kunsten niet zelden in de dood. Eén van de mooiste woorden uit de Romantische liedkunst, vol weemoed en doodsverlangen, is Waldeinsamkeit, door Schumann prachtig getoonzet in het lied ‘In der Fremde’.

Over tien dagen ben ik even in Duitsland, op het Oostzee-eiland Rügen. De krijtrotsen van dat eiland, vastgelegd door de Romantische schilder par excellence Caspar David Friedrich, zijn nog steeds een topattractie voor romantische toeristen. En wie weet ervaar ik, nadat ik keurig aan de goede kant uit de trein ben gestapt, ook Waldeinsamkeit bij het Wandern over het eiland.

BELEEF!

Goeie actie van Vogelbescherming Nederland: Beleef de Lente. Via webcams kunnen mensen 24 uur per dag het wel en wee van verschillende broedvogels op hun nest volgen. Als de broedvogel thuis is tenminste. En zelfs als de vogel thuis is, valt er vaak niet veel te beleven; hij, of zij, zit op de eieren en broedt. Toch is dit wel een goede gelegenheid om een vogel rustig te bestuderen. 

Op en rond het nest beleven vogels allerlei avonturen die samenhangen met herkenbare emoties: liefde, seks, (on)trouw, ouderzorg en, o drama, dood. Vogelbescherming zegt heel netjes dat de organisatie ‘wil dat zoveel mogelijk mensen kunnen genieten van het kijken naar vogels. Draagvlak voor natuurbescherming begint immers met liefde voor de natuur.’ Slaat dat ‘kunnen’ op ‘zoveel mogelijk’ ? Of op ‘genieten’? In ieder geval contrasteert die voorzichtige formulering met het imperatieve ‘Beleef’.

‘Beleef’ als strijdkreet heeft zich een vaste plaats verworven in de vrijetijdseconomie. Beleef de Efteling. Beleef Berlijn. Beleef uw huwelijksnacht opnieuw. De Heineken Experience. Aan dit gebruik van het woord kleeft een kinderboekensfeer van rode wangen, verhoogde hartslag en vooral veel vreugdekreten. Alles als het maar niet SAAAAAAAAI is.

Beleef de natuur. Er hoeft maar ergens een onaangeharkt natuurgebiedje te zijn en op zon- en feestdagen storten gezinnen zich met veel gejoel vanaf de parkeerplaats in het struikgewas. Een gratis pretpark. Hond los en rennen maar! Bomen zijn er om in te klimmen, struiken zijn er om je achter te verstoppen, dieren zijn ervandoor gegaan. De natuur, eigenlijk een dooie boel, wordt ‘beleefd’.

Er valt zonder meer veel te beleven in de natuur, maar die beleving heeft meestal niet de hijgerige Disneyland-kwaliteit. De intensiteit van de beleving zit hem bij Vogelbescherming in de lange adem waarmee een broedende vogel bestudeerd wordt, ook in zijn alledaagse gekissebis. Mooi, maar misschien is het een idee om tegenover Beleef de Lente een actie op te zetten Besterf de Herfst. Zodat je ook de cyclus van de natuur beleeft en even kunt uitblazen.

P.S. Beleefd aanbevolen: mijn vogelcolumn in buurtkrant IJopener, te beginnen met de editie april 2013 http://www.ijopener.nl/